W kolekcji tkanin Muzeum Zamkowego w Malborku znajduje się, niedawno nabyty, cenny i piękny gobelin ze starotestamentową sceną ilustrującą epizod z Dziejów Jakuba. Zabytek powstał najprawdopodobniej u schyłku XVI w. w jednym z warsztatów Oudenaarde (fr. Audenarde), niewielkim mieście leżącym obecnie w belgijskiej Flandrii. Obiekt posiada ogromne walory ekspozycyjne nie tylko z racji pokaźnych rozmiarów (265 x 435 cm), ale także interesującej ikonografii. Tapiseria należy do popularnego w tkaninach flamandzkich XVI i XVII w. cyklu ilustrującego Pięcioksiąg Mojżesza; przedstawia scenę ucieczki Jakuba z żonami Rachelą i Leą z domu teścia Labana do ziemi Kanaan. Warto zwrócić uwagę na zastosowany z powodzeniem kompozycyjny zabieg dzielący scenę na trzy plany, choć nie ma tu jeszcze perspektywy powietrznej. Nagromadzenie detali i szczegółów w obrębie szat, bogactwo kwiatów, ziół, drzew i zróżnicowanie rzeźby terenu zdają się przemawiać za „strachem przed wolną przestrzenią”, określaną przez historyków sztuki mianem horror vacui – manierą wypracowaną w wiekach średnich, ale stosowaną jeszcze długo w dziedzinie komponowania tapiserii.
Znane są przynajmniej dwie tapiserie o analogicznym temacie, także wykonane w Audenarde według tego samego kartonu, datowane na lata 1560 – 1580, przechowywane na terenie Wielkiej Brytanii. Pierwsza posiada zredukowaną liczbę postaci, druga (w zbiorach Bowes Museum) jest niemal analogiczna z tkaniną malborską co do tematu i kompozycji.
Prace konserwatorskie przy gobelinie objęły likwidację zabrudzeń, usunięcie szpar i rozstępów, czyli wzmocnienie struktury tkaniny oraz jej uczytelnienie poprzez zastosowanie malarskich retuszy i drobne rekonstrukcje wątków. Konserwacja gobelinu trwała pół roku (od grudnia 2010 do czerwca 2011) a wykonawcą był zespół Pracowni Konserwacji Tkanin PPKZ S.A. w Warszawie, działający pod kierownictwem mgr Marioli Ratajczyk.
Efekt zabiegów konserwatorskich jest znakomity. Tapiseria odzyskała pierwotne walory ekspozycyjne, zarówno w zakresie czytelności sceny jak i stanu technicznego i wkrótce zostanie udostępniona publiczności Muzeum Zamkowego w Malborku.
Ewa Witkowicz-Pałka
Kustosz Kolekcji Tkanin MZM
